Ten niewielki narząd ma ogromny wpływ na nasze zdrowie i samopoczucie. Tarczyca leży u podstawy szyi, składa się z dwóch płatów, a jej waga w zależności od płci wynosi 30-60 gramów. W ostatnim czasie bardzo popularne stały się suplementy na tarczycę, wspomagające jej funkcjonowanie. Dlaczego? Otóż na co dzień nie zdajemy sobie sprawy, jak wielką rolę odgrywają w naszym organizmie hormony tarczycy. Dopiero gdy dotykają nas problemy związane z niedostateczną lub nadmierną produkcją tych hormonów, zdajemy sobie sprawę, jak wiele zależy od prawidłowego działania tarczycy. Choroby tego narządu, szczególnie przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto) są uznawane za choroby cywilizacyjne XXI wieku.
Spis treści
Co to jest tarczyca i jakie hormony produkuje?
Tarczyca leży w przedniej części szyi, przylega do tchawicy i jest częścią układu hormonalnego. Tarczyca składa się z dwóch płatów połączonych cieśnią. Produkuje trzy hormony o działaniu kluczowym dla prawidłowego funkcjonowania organizmu: trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) i kalcytoninę.
Do produkcji hormonów tarczycy niezbędny jest jod.
- Tyroksyna (T4) – jej produkcja, magazynowanie i uwalnianie do krwiobiegu są regulowane przez wytwarzany przez przysadkę hormon TSH (hormon tyreotropowy). Przy nieprawidłowym wyniku poziomu TSH lekarze zalecają zwykle dalszą diagnostykę i pomiar poziomu T4 (najczęściej jego wolnej frakcji FT4). Niski poziom TSH sugeruje nadczynność tarczycy, natomiast jego wysokie stężenie – niedoczynność.
Funkcje tyroksyny w organizmie to m.in.:
- w życiu płodowym odpowiada za prawidłowy rozwój układu nerwowego,
- pobudza komórki do wzrostu,
- reguluje przemianę materii, w tym rozpad tłuszczów i wchłanianie glukozy,
- bierze udział w procesie rozrodu i laktacji,
- wpływa na wydzielanie hormonów płciowych,
- wpływa na rozwój fizyczny i psychiczny i wiele innych.
- Trójjodotyronina (T3) – tarczyca produkuje część tego hormonu, reszta powstaje w komórkach docelowych z tyroksyny. Badanie poziomu T3 jest badaniem uzupełniającym w diagnostyce chorób tarczycy obok poziomu TSH i T4.
Trójjodotyronina odpowiada za:
- rozwój układu nerwowego i kostnego w życiu płodowym,
- bierze udział w procesach metabolicznych i termogenezie (tworzenie ciepła),
- prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego, rozrodczego i moczowego.
- Kalcytonina – odgrywa ważną rolę w gospodarce wapniowo-fosforanowej w organizmie. W przypadku wysokiego stężenia wapnia w surowicy poziom kalcytoniny wzrasta i zwiększa się wydalanie wapnia z moczem. Jednocześnie wzrasta poziom fosforanów i hamowana jest resorpcja kości poprzez regulację aktywności komórek odpowiedzialnych za niszczenie kości (osteoklastów). W rezultacie masa kostna ulega zwiększeniu. Przyjmowanie leków z kalcytoniną ma działanie przeciwosteoporotyczne. Badanie poziomu kalcytoniny jest przydatne w diagnostyce chorób i nowotworów tarczycy. Kalcytonina jest traktowana jako marker nowotworowy, gdyż chore komórki tarczycy mają zdolność do produkowania jej w bardzo dużych ilościach.
Zaburzenia czynności tarczycy
Mówiąc o chorobach tarczycy, najczęściej mamy na myśli niedoczynność lub nadczynność tarczycy oraz chorobę Hashimoto. Czym różnią się te choroby i jakie objawy można zaobserwować w czasie ich przebiegu?
Niedoczynność tarczycy
Niedoczynność tarczycy dotyczy 0.5-1% mężczyzn i 5-7% kobiet. Wraz z wiekiem rośnie ryzyko wystąpienia niedoczynności – po 65 r.ż. wynosi ok. 6% populacji mężczyzn i nawet 17% populacji kobiet (źródło).
Niedoczynność tarczycy polega na zbyt niskiej produkcji hormonów przez tarczycę. Skutkuje to wieloma problemami, głównie zaburzeniem procesów metabolicznych, ale także zmianami w wyglądzie i samopoczuciu.
Objawy, które obserwuje się przy niedoczynności tarczycy to:
- sucha, blada i chłodna skóra,
- suche, łamliwe włosy,
- obrzęk tkanki podskórnej – powiek, dłoni, zaokrąglenie rysów twarzy,
- wzmożone wypadanie włosów,
- wzrost masy ciała przy obniżonym apetycie,
- przewlekłe zaparcia,
- chrypka,
- bradykardia (wolniejsze bicie serca),
- uczucie zimna,
- senność, uczucie zmęczenia,
- zmniejszona koncentracja i osłabienie pamięci,
- zaburzenia nastroju, w tym większe ryzyko depresji,
- zaburzenia cyklu menstruacyjnego, cykle bezowulacyjne, trudności z zajściem w ciążę.
Najczęstszą przyczyną wystąpienia niedoczynności w krajach zachodnich jest autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, czyli produkcja przez organizm przeciwciał, które uszkadzają komórki tarczycy.
Najczęstszym rodzajem autoimmunologicznego zapalenia tarczycy jest choroba Hashimoto. Jej nazwa pochodzi od nazwiska japońskiego lekarza, który jako pierwszy opisał to schorzenie. W przebiegu choroby Hashimoto przeciwciała produkowane przez własny organizm uszkadzają tkankę tarczycy. Ubywająca ilość tkanki nie produkuje wystarczającej ilości hormonów i stąd rozwijają się objawy niedoczynności tarczycy. Wczesne wykrycie choroby pozwala na ograniczenie głębokich objawów.
Uważa się, że czynnikami wywołującymi choroby autoimmunologiczne tarczycy są predyspozycje genetyczne, ale także stres, nieprawidłowa dieta, niedobór witaminy D3, brak higieny snu czy zanieczyszczenie środowiska. Stąd wielu pacjentów oprócz leków na receptę, zaopatruje się także w suplementy na tarczycę.
Drugą przyczyną jest niedobór jodu, który jest koniecznym składnikiem potrzebnym do produkcji hormonów tarczycy. Według statystyk aż 60% Europejczyków jest narażonych na niedobór tego pierwiastka. Od 1996 roku wprowadzono w Polsce obowiązek jodowania soli kuchennej (źródło).
Nadczynność tarczycy
W Polsce odsetek chorych na nadczynność tarczycy to 1-2% populacji. Podobnie jak w przypadku niedoczynności, częściej chorują kobiety. (źródło)
Przyczyną nadczynności tarczycy są najczęściej guzki tarczycy i choroby autoimmunologiczne (choroba Gravesa-Basedowa). W przebiegu nadczynności tarczycy produkuje ona zbyt dużo hormonów. Przyczynia się to do wystąpienia objawów takich jak:
- uczucie gorąca, nadmierne pocenie,
- wilgotna, ciepła, gładka skóra,
- chudnięcie pomimo zwiększonego apetytu,
- wytrzeszcz oczu,
- drżenie rąk,
- nieregularny cykl menstruacyjny,
- niepłodność,
- biegunki,
- osłabienie,
- uczucie kołatania serca,
- niepokój,
- w przypadku choroby Gravesa-Basedowa u ok. 80% pacjentów rozwija się wole.
Suplementy na tarczycę – co może pomóc w przebiegu chorób tarczycy?
Jak wspomnieliśmy wyżej, choroby tarczycy uznawane są za choroby cywilizacyjne XXI wieku. Prawdopodobnie słaba jakość pożywienia, przewlekły stres i niedobory wpływają na ich rozwój. Oprócz obowiązkowej konsultacji z lekarzem, warto zgłębić temat suplementów na tarczycę, które uzupełniają braki kluczowych składników w naszej diecie.
1. Suplementy na tarczycę z jodem
Jod to pierwiastek śladowy, który jest niezbędny w diecie. Organizm człowieka nie jest w stanie go wyprodukować, więc musimy go dostarczać wraz z dietą. Może być on także absorbowany z powietrza przez skórę i układ oddechowy, zwłaszcza w pobliżu oceanów. Niedobór jodu może prowadzić do wola endemicznego, niedoczynności tarczycy i zaburzeń rozwoju psychomotorycznego u dzieci.
Osoby mieszkające na terenach wysokogórskich, położonych z dala od oceanów, wykluczające ze swojej diety ryby morskie, owoce morza czy sól są narażone na niedobory jodu.
Źródłem jodu w diecie są na przykład:
- sól jodowana,
- ryby morskie, szczególnie makrela, mintaj,
- owoce morza,
- algi,
- rośliny uprawiane na glebie bogatej w jod,
- orzechy,
- żółte sery,
- brokuły,
- szpinak.
Ile jodu powinniśmy suplementować?
Według norm Instytutu Żywności i Żywienia dzienna podaż jodu powinna wynosić u osób dorosłych 150 µg, przy czym ilość ta wzrasta do 220 µg w przypadku kobiet ciężarnych i 290 µg w przypadku kobiet karmiących (źródło).
2. Selen na tarczycę
W ostatnich latach selen cieszy się coraz większą popularnością i na rynku pojawiło się wiele suplementów z tym pierwiastkiem. Selen jest obecny w niektórych produktach spożywczych, głównie w orzechach brazylijskich, rybach, jajach i grzybach.
Dlaczego selen jest ważny w utrzymaniu zdrowia tarczycy? Jest to organ, w którym jest najwięcej selenu. W przypadku niedoboru selenu w organizmie, tarczyca nadal utrzymuje jego wysoki poziom (źródło).
- selen wchodzi w skład enzymu, który przekształca T4 w T3,
- powoduje spadek przeciwciał przeciw peroksydazie tarczycowej (anty-TPO),
- obniża poziom substancji prozapalnych, a więc może mieć wpływ na ograniczenie stanu zapalnego w przebiegu choroby Hashimoto,
- enzymy zawierające selen mają działanie antyoksydacyjne, chronią komórki tarczycy przed uszkodzeniem i procesami nowotworowymi (źródło).
Warto pamiętać, żeby przed suplementacją selenem zrobić badania poziomu tego pierwiastka w organizmie, gdyż jego nadmierny poziom może prowadzić do selenozy, która objawia się czosnkowym zapachem z ust, pogorszeniem jakości włosów i paznokci i biegunkami. Długotrwały nadmiar selenu może nawet prowadzić do marskości wątroby, cukrzycy czy anemii.
Najlepiej przyswajalne są organiczne formy selenu, które wchłaniają się nawet 9-krotnie lepiej niż formy nieorganiczne. Dobrze wchłanialne formy organiczne to selenocysteina i selenometionina.
Selen warto przyjmować rano, razem z pokarmami bogatymi w białko, witaminy A i E, ponieważ zwiększa to jego wchłanianie. Nie należy natomiast przyjmować łącznie selenu i cynku, ponieważ zmniejsza to ich wchłanianie.
3. Witamina D3 w profilaktyce chorób tarczycy
Witaminę D3 wspomina się w kontekście zdrowia przy każdej okazji. Pełni ona kluczową rolę w organizmie człowieka, regulując niezliczone procesy. Nie inaczej jest w przypadku tarczycy.
Największa rola witaminy D w profilaktyce chorób tarczycy to działanie przeciwzapalne. Badania wykazały, że niski poziom witaminy D sprzyja produkcji przeciwciał skierowanych przeciwko komórkom tarczycy i organizm zaczyna je niszczyć. Zarówno w przebiegu choroby Hashimoto, jak i Gravesa Basedowa obserwuje się u pacjentów obniżone poziomy witaminy D.
Suplementacja witaminy D przez kilka miesięcy na poziomie 1200-4000 j.m dziennie, zmniejszyła u pacjentów z chorobą Hashimoto ilość przeciwciał anty-TPO (źródło).
4. Witaminy z grupy B a tarczyca
Witaminy B uczestniczą w wielu procesach zachodzących w organizmie człowieka i wpływają na wiele układów, w tym nerwowy, sercowo-naczyniowy, mięśniowy, biorą udział w metabolizmie.
Szczególnie ważna dla osób z problemami z tarczycą jest witamina B12. U tych osób dochodzi do zaburzeń wchłaniania tej witaminy, co może prowadzić do anemii. Z drugiej strony, to niedobór witaminy B12 może zaburzać konwersję T4 do T3. Warto zatem zrobić badania i określić swój poziom witaminy B12, a następnie w razie potrzeby sięgnąć po suplement, najlepiej z formą metylową B12 (metylokobalamina).
Podobnie bardzo ważną rolę odgrywa witamina B6. Bierze ona udział w przekształcaniu jodu w hormony tarczycy. U osób z niedoczynnością stwierdzono niedobory witamin z grupy B (źródło).
5. Kwasy omega-3 na zdrową tarczycę
Korzystne działanie kwasów omega-3 polega na działaniu przeciwzapalnym. Ponadto kwasy tłuszczowe sprzyjają przekształcaniu trójjodotyroniny w tyroksynę (źródło).
Źródłem kwasów tłuszczowych omega-3 są głównie tłuste ryby, ale są one również powszechnie dostępne w formie suplementów. Przykładem może być tran. Warto pamiętać, że omega-3 mają szereg innych korzyści dla zdrowia, między innymi wspierają odporność, działają ochronnie na układ sercowo-naczyniowy, polepszają kondycję skóry i włosów, działają przeciwstarzeniowo i antynowotworowo.
Inne obiecujące składniki wspierające tarczycę
Oprócz wymienionych wyżej składników, można zaleźć doniesienia, że na tarczyce wpływają pozytywnie również:
- żelazo – atom żelaza jest obecny w cząsteczce enzymu, który uczestniczy w powstawaniu hormonów tarczycy,
- witamina C – zwiększa wchłanianie żelaza, ale także syntetycznych hormonów tarczycy przyjmowanych doustnie (Euthyrox, Letrox) (źródło),
- cynk – ma silne działanie przeciwzapalne, może spowalniać rozwój choroby Hashimoto,
- probiotyki – badania wykazały zmniejszone ilości dobrych bakterii z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium w jelitach u osób z chorobą autoimmunologiczną tarczycy (źródło) oraz zwiększone ilości niepożądanych bakterii z rodzaju Bacteroides. W związku z tym korzystne wydaje się przyjmowanie probiotyków w przypadku problemów z tarczycą.
Warto pamiętać również o stosowaniu preparatów przeznaczonych do zwalczania skutków nieprawidłowej pracy tarczycy, na przykład jeśli Twoim problemem przy chorobie Hashimoto są wypadające włosy, przeczytaj nasz artykuł o suplementach na włosy. Jeśli masz suchą skórę, pamiętaj o regularnym nawilżaniu jej również od zewnątrz balsamem do ciała, najlepiej z zawartością emolientów i lipidów. Naukowcy podkreślają korelację chorób autoimmunologicznych ze stresującym trybem życia i zaburzeniami snu, warto więc znaleźć czas na odpoczynek, aby pomóc swojej tarczycy.